Κοντιγιάκ, Ετιέν Μπονό ντε-

(Étienne Bonnot de Condillac, Γκρενόμπλ 1715 – Μποζανσί 1780). Γάλλος φιλόσοφος. Ήταν επικεφαλής της σχολής των λεγόμενων ιδεολόγων. Η θεωρία του, που είναι γνωστή ως αισθησιοκρατία, επηρέασε πολλούς μεταγενέστερους στοχαστές και αποτέλεσε σημαντική συμβολή στην ανάπτυξη της επιστήμης της ψυχολογίας. Σπουδαστής ιεροδιδασκαλείου και έπειτα κληρικός στο Παρίσι, ο Κ. έγινε γρήγορα γνωστός για τα έργα του. Το 1758 ο Λουδοβίκος ΙΕ’ τον έστειλε στην Πάρμα ως παιδαγωγό του ανιψιού του, του ινφάντη (τίτλος των δευτερότοκων παιδιών των βασιλέων της Ισπανίας και της Πορτογαλίας) Φερδινάνδου. Στην Ιταλία, όπου έμεινε έως το 1767, άσκησε αξιοσημείωτη επιρροή στη διαμόρφωση διακεκριμένων προσωπικοτήτων, όπως ο πατήρ Σοάβε, ο Μελκιόρε Τζόγια και ο Τζαν Ντομένικο Ρομανιόζι. Όταν επέστρεψε στην πατρίδα του, έγινε δεκτός στη Γαλλική Ακαδημία, αλλά ο ίδιος προτίμησε να περάσει τα τελευταία χρόνια της ζωής του στην εξοχή, αφοσιωμένος στις μελέτες του. Σημαντικότερα έργα του είναι το Δοκίμιο για την καταγωγή των ανθρώπινων γνώσεων (1746), η Πραγματεία περί των ζώων (1755), το Πρόγραμμα μελετών (1755) και η Λογική (1780). Ο Κ. ήταν ένθερμος και συνεπής οπαδός της αναλυτικής μεθόδου και δίδασκε πως κάθε μορφή γνώσης απορρέει από την ανάλυση μιας ιδέας στις απλούστερες ιδέες που τη συνιστούν. Με αυτό τον τρόπο η επιστήμη συνίσταται πάντα στη διαφορετική και πιο συγκεκριμένη διατύπωση περιεχομένων, τα οποία παραμένουν αναλλοίωτα από την αρχή έως το τέλος της έρευνας. Από την επαγωγική αυτή μέθοδο εμπνέεται η θεωρία του για την αφετηρία της ανθρώπινης γνώσης. Ο Κ. υποστήριξε πως αυτή είναι ένα αναλυτικό οικοδόμημα που υπόκειται, κατά την κατασκευή του, στην ίδια επαγωγική λογική με την οποία μπορεί να αναλυθεί. Καθώς η ανάλυση κάθε γνωστικής λειτουργίας αποκαλύπτει πως η αίσθηση είναι η βάση κάθε γνώσης, έτσι, με αφετηρία την αίσθηση, μπορεί να αποδειχθεί ο σχηματισμός με εσωτερική λογική κάθε άλλης στάσης και ιδιότητας της ψυχής. Ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα είναι η εικόνα του άψυχου όντος, του ψυχρού και γυμνού αγάλματος, το οποίο αρχικά είναι προικισμένο μόνο με την αίσθηση της όσφρησης και σταδιακά –χωρίς καμία εξωτερική επέμβαση– αποκτά όλες τις ψυχικές ικανότητες. Το αρχικό ερέθισμα προκαλείται στο όργανο της όσφρησης. Όταν η οσμή παύει να ενεργεί στο αισθητήριο όργανό του, μένει η ανάμνηση και έτσι το ον αποκτά τη μνήμη. Αισθανόμενος μία οσμή διαφορετική από την πρώτη, αντιλαμβάνεται τη διαφορά, αναπτύσσοντας την ικανότητα της κρίσης. Αν η τελευταία περιπλεχθεί περισσότερο, γεννιέται η σκέψη ενώ η έντονη προσοχή που κινητοποιείται από μια παλαιότερη αίσθηση δημιουργεί τη φαντασία. Αν μία κρίση περιέχει μία άλλη, τότε προκύπτει ο συλλογισμός. Ακολουθούν έπειτα οι ανάγκες, οι επιθυμίες και τα πάθη. Με την αφή και την αίσθηση του στερεού σχηματίζει στη συνέχεια μια ιδέα του εξωτερικού κόσμου. Με την αφή, η ψυχή βγαίνει από τον εαυτό της και επομένως καταλήγει να προβάλλει στα αντικείμενα χρώματα, ήχους, οσμές, γεύσεις, που στην αρχή ήταν μόνο οι εξωτερικές μεταβολές της. Η μελέτη της καταγωγής των ιδεών –η ιδεολογία ή θεωρία της ιδεογένεσης– αποδεικνύει λοιπόν πως όλες οι ανθρώπινες λειτουργίες, ακόμα και οι πιο υψηλές, προέρχονται από τροποποιημένα αισθήματα. Με άλλα λόγια, ακόμα και τα υψηλότερα πνευματικά προϊόντα οφείλουν τη γέννηση και τη σημασία τους σε καθορισμένα φυσικά και υλικά γεγονότα, έξω από τα οποία τα πρώτα θα ήταν ακατανόητα και αναξιόλογα. Έτσι ο ορισμός της ιδεολογίας ως επιστήμης της γένεσης των ιδεών προετοίμασε τη νεότερη σημασία του όρου, που παραδέχεται την εξάρτηση των πνευματικών προϊόντων από τις οικονομικές και πολιτικές συνθήκες της κοινωνίας. O Γάλλος φιλόσοφος Ετιέν Μπονό ντε Κοντιγιάκ, οπαδός της αναλυτικής μεθόδου.